Hoe zet je in op leefstijl en welbevinden na corona

Onder een gezonde leefstijl wordt verstaan een levensstijl die de gezondheid positief beïnvloedt. Het gaat daarbij om gezond eten en drinken, voldoende beweging, voldoende ontspanning en niet roken. Tijdens de coronapandemie wordt duidelijk dat de maatregelen om het virus tegen te gaan grote impact hebben op de leefstijl en het welbevinden van veel mensen. Deze impact lijkt het grootst bij de groepen die voor de crisis al gezondheidsrisico’s hadden. GGD Haaglanden heeft de gevolgen hiervan (voor zover die toen bekend waren) in kaart gebracht en de gemeenten geadviseerd om met urgentie in te zetten op de leefstijl en het welbevinden van een aantal specifieke doelgroepen.

Dat deed GGD Haaglanden in 2021 met de regionale kernboodschappen ‘Voor iedereen een gezond leven in en na coronatijd’.¹ Het inzetten op groepen waar de grootste gezondheidsrisico’s zijn, hetzij door hun gezondheid, hetzij door een al aanwezige achterstandspositie, sluit aan bij de visie van de GGD. GGD Haaglanden stelt in de visie 2030 als ambitie voorvechter te zijn van gelijke kansen op een goede gezondheid.

Bij de vraag aan de GGD om met de ketenpartners een impuls te geven aan gezonde leefstijl voor de groepen die door de coronacrisis hard geraakt zijn, stellen de gemeenten extra middelen beschikbaar. De uitdaging daarbij is om de impuls aan te laten sluiten bij onderwerpen die in de betreffende gemeente spelen en vooral géén nieuwe structuren op te tuigen. Deze impuls moet lopende initiatieven versterken om met inwoners, gemeente en partners aan een gezonde leefstijl te werken. Per gemeente wordt geïnventariseerd waar wensen en behoeften liggen; deze blijken divers.

In een aantal gemeenten gaat het om het versterken van de lopende aanpak van overgewicht bij de jeugd. Zoals in het programma ‘Kind naar gezonder gewicht in Leidschendam-Noord’

Leidschendam-Voorburg zet al een aantal jaren met Jongeren Op Gezond Gewicht (JOGG) in op het tegengaan van overgewicht bij de jeugd. Binnen de gemeente werken professionals uit de zorg en het sociaal domein nauw samen aan een integrale methodiek voor de aanpak van overgewicht en obesitas bij kinderen. Een centrale zorgverlener (CZV) coördineert het begeleidingstraject, zorgt voor goede afstemming tussen de verschillende partijen en instanties en bouwt een vertrouwensband op met het kind en het gezin. Samen met andere professionals zetten de CZV en het gezin zich in om de gezondheid van het kind te verbeteren. Positieve gezondheid is daarbij het uitgangspunt. Binnen de gemeente werken verschillende domeinen en partijen samen, zoals het programma Sterk voor Noord**, basisscholen, JOGG en het sociaal servicepunt. De intensieve samenwerking met de JGZ is cruciaal. Vanuit de extra middelen vervult GGD Haaglanden de rol van projectleider ‘Kind naar gezonder gewicht’.

Het voorbeeld in Leidschendam-Voorburg sluit goed aan op de kernboodschap corona ‘Een goede gezondheid voor iedereen’. Citaten uit de kernboodschap zijn:

• ‘Een groot deel van de jeugd (4-18 jaar) is minder gaan bewegen, ongezonder gaan eten en zwaarder geworden.^2,3 Zorgwekkend zijn vooral de kinderen die al een ongezonde leefstijl hadden, specifiek kinderen met overgewicht en gezinnen met een lage sociaal­economische positie’. En
• ‘In veel gemeenten wordt al gewerkt aan het tegengaan van overgewicht bij de jeugd. De GGD adviseert snelle intensivering van deze inzet, met specifieke aandacht voor de jeugd waarover voor de coronacrisis al zorgen waren. Gemeenten kunnen door middel van een lokaal preventieakkoord gemeentebreed met publieke en private partijen samenwerken om overgewicht tegen te gaan’.

Een aantal gemeenten zet in op bewegen door volwassenen. Voldoende beweging verlaagt risico’s op bijvoorbeeld hart- en vaatziekten, maar is ook een krachtig middel om eenzaamheid tegen te gaan en mentaal welbevinden te bevorderen.

Dit sluit aan op de kernboodschap ‘Een positief gemoed voor iedereen’. Citaten hieruit zijn:

• ‘Eind 2020 hadden meer mensen last van eenzaamheidsgevoelens ten opzichte van april van dat jaar (37% ten opzichte van 24%). En
• ‘Het is aan te bevelen om samen te werken met het lokale veld, zoals welzijnsorganisaties en de eerste lijnszorg, zowel in signalering als ten aanzien van preventieactiviteiten. Het stimuleren van gezond gedrag, met name gezonde voeding en bewegen, kan bijvoorbeeld worden ingezet als middel om meer sociale contacten op te doen’.

De gemeente Rijswijk wil in een aantal buurten waar het minst wordt bewogen het wandelen promoten via de Ommetje app, een toegankelijke interventie van de Hartstichting om wandelen te bevorderen. Er wordt gestart met een wijkchallenge in buurten waar minder dan 45% van de inwoners voldoet aan de beweegrichtlijn. De gemeente en de GGD hebben de challenge voorbereid. Deze ging in mei 2022 van start.

Het is de bedoeling om met deze positieve prikkel vooral aan te sluiten bij bestaande initiatieven, zoals bij co-creatie (ontwikkelen met de doelgroep) in Delft. Zie ook het artikel hierover in het juninummer van het Epidemiologisch Bulletin.⁴ De gemeente Delft past co-creatie toe door middel van bewonersparticipatie vanuit Positieve Gezondheid in de wijk. Verschillende interventies zijn op deze manier ingestoken. Positieve Gezondheid gaat uit van mensen in hun kracht zetten en eigen regie geven; wat is voor hen belangrijk?

Zo zijn interventies ontstaan vanuit de behoefte van bewoners, waarbij zij worden ondersteund door verschillende maatschappelijke organisaties.

Rond het thema gezonde voeding is een Train de trainer-traject ontwikkeld in samenwerking met de GGD. Acht bewoners zijn getraind om aan andere bewoners een workshop gezonde voeding te geven. De activiteit is ook gericht op mensen met lage taalvaardigheden en diverse culturele achtergronden.

Deze inzet sluit aan op de kernboodschap ‘Een eerlijke kans voor iedereen’. Citaten hieruit zijn:

• ‘De GGD maakt zich zorgen over achterstanden die ontstaan of verergeren in ontwikkeling, in kansen op de arbeidsmarkt en in financiële mogelijkheden, met name bij (kwetsbare) groepen waar al achterstanden waren. Deze sociaaleconomische achterstanden zullen ook de gezondheidsachterstanden verder doen toenemen.’ En

• ‘Samenwerking binnen het sociale domein en met een breed netwerk van ketenpartners is nodig om deze groepen goed te monitoren en vroegtijdig in te zetten om hun positie te verbeteren. Denk daarbij aan het verzorgen van belangrijke omstandigheden als woonruimte en inkomen. De GGD adviseert hierbij een benadering vanuit de positieve gezondheid, waarmee kan worden bijgedragen aan het vermogen van mensen om zich aan te kunnen passen aan fysieke, mentale en emotionele uitdagingen in het leven.’

Aan de hand van de corona-kernboodschappen en de wensen van de gemeenten is geïnventariseerd hoe deze impuls het beste gegeven kon worden. Vragen daarbij zijn: Wat is er op basis van de cijfers nodig, welke onderwerpen wil de gemeente agenderen en intensiveren en op welke samenwerkingsverbanden kan de GGD aansluiten? Dit leverde per gemeente één of meerdere prioriteiten op, zoals positieve gezondheid (Delft), jongeren en genotmiddelen (Leidschendam- Voorburg en Wassenaar) en gezond gewicht jeugd (Zoetermeer, Leidschendam-Noord).

Samenwerking met partners en voortbouwen op bestaande initiatieven is belangrijk voor het vinden van draagvlak en het bouwen aan een duurzame aanpak. Iedere keer iets nieuws opzetten, en opnieuw het wiel uitvinden is weinig effectief. Vanuit het concept Positieve Gezondheid is bekend dat het proces van co-creatie met inwoners essentieel is. Daarom werd aangesloten aan op bewonersinitiatie­ven en is met de doelgroep gesproken over wat nodig is, waar behoefte aan is en wat mogelijkheden zijn.

Voor deze impuls was uitbreiding van de capaciteit van de GGD nodig. Ervaren mensen met project­ervaring en kennis van bepaalde domeinen werden aangetrokken en gekoppeld aan de vaste medewerkers lokaal gezondheidsbeleid van de GGD. Zo werd de externe door de GGD aangetrokken projectleider van de Ommetjesapp en de Diabetes challenge, die ingezet werd in Rijswijk gekoppeld aan de ‘vaste medewerker’ van de GGD, die de gemeente Rijswijk adviseert in het kader van het lokaal gezondheids­beleid. Deze vaste medewerkers adviseren en ondersteunen de gemeenten al vanuit hun reguliere werk bij de uitvoering van het gemeentelijk gezondheidsbeleid en hebben veel kennis van de gemeenten en het lokale netwerk. De samenwerking vergrootte de slagkracht en zorgde voor inbedding in reguliere activiteiten.

In iedere gemeente werkt GGD Haaglanden nauw samen met de gemeente en de uitvoerende partijen en sluiten we zoveel mogelijk aan op bestaande netwerken. Zo is in Zoetermeer met de gemeente gesproken over wat er nodig is in de aanpak tegen overgewicht bij jongeren. Daarna is met veel ­verschillende stakeholders, zoals bijvoorbeeld de JGZ, de kinderdiëtist en de wijkregisseur, gesproken over het vormgeven van de aanpak.

Dit zorgde voor enthousiasme en betrokkenheid.

Geen tijdelijke projecten, wèl een intensivering van bestaande trajecten met nieuwe, tijdelijke professionals. Dat is de kern van de aanpak. Preventie en behoud van een gezonde leefstijl blijft een zaak van een lange adem. Dankzij het landelijke steunpakket (rijksmiddelen) dat gemeenten voor dit doel beschikbaar stellen, lopen veel initiatieven door in 2022 en 2023.