Ander gedrag en middelengebruik van uitgaande jongeren in
Den Haag tijdens corona

Tijdens het uitgaan gebruiken jongeren genotmiddelen. Deels zijn dit de ‘oude’ middelen, zoals alcohol, cannabis en partydrugs. Soms vinden ook nieuwe middelen hun weg doordat jongeren experimenteren met ‘nieuwe’ drugs tijdens het uitgaan. Mogelijk gaan trendvolgers dit gedrag volgen, waarna grote groepen jongeren deze middelen ook gaan gebruiken. Naast het introduceren van nieuwe genotmiddelen vindt tijdens het uitgaan ook riskant gebruik van middelen plaats.

De gemeente Den Haag heeft behoefte aan kennis omtrent de genotmiddelen die worden gebruikt tijdens het uitgaan, de frequentie en de risico’s die uitgaanders daarbij lopen. Dit met als doel signalering, ondersteuning van beleid, preventie en voorlichting aan jongeren.
Sinds 2013 doen GGD Haaglanden en Indigo Preventie Haaglanden daarom onderzoek naar het uitgaans­gedrag van jongeren en jongvolwassenen tot 35 jaar in Den Haag, het Haags Uitgaansonderzoek (HUO). 2, 3, 4
Doel van het HUO is inzicht te krijgen in aard, omvang en wijze van het alcohol- en genotmiddelengebruik tijdens het uitgaan van Haagse jongeren en jong­volwassenen en de risico’s die daarbij optreden. Daarnaast signaleert het HUO ook nieuwe trends en genotmiddelen.

Het Haags Uitgaansonderzoek bestaat uit zowel een vragenlijstonderzoek (survey) als een panelonderzoek. De survey omvat een korte vragenlijst waarin uitgaan­ders wordt gevraagd naar hun leeftijd, geslacht, woonplaats en het gebruik van alcohol, cannabis, XTC, cocaïne, ketamine, lachgas en speed (amfetamine) in de afgelopen maand, het afgelopen jaar of ooit. Door de coronapandemie verschilde de methode met vorige jaren. Waar in eerdere edities de vragenlijst onder uitgaanders werd afgenomen op horecalocaties, was dat in 2021 niet mogelijk. De vragenlijst is daarom online uitgezet via Instagram (in de maanden juli, augustus en september 2021). Ook zijn studenten in Den Haag op onderwijslocaties benaderd om de vragenlijst in te vullen (in de maanden september, oktober en november 2021).
Via Instagram is de vragenlijst door 248 uitgaanders ingevuld, bij de onderwijslocaties door 141 uitgaanders. Dit leverde een totaal aantal respondenten van 389 op. In de vragenlijst is ook uitgevraagd of jongeren die uitgaan verschil zagen in hun middelengebruik voor en tijdens de coronapandemie.
Het panel bestaat uit uitgaanders en professionals uit Den Haag, zij worden los van elkaar geïnterviewd aan de hand van een topiclijst. De panelleden zijn insiders van netwerken uit de uitgaanswereld, waaronder netwerken van uitgaande jongeren en netwerken van jongeren in woonwijken. Het werven van panelleden gebeurt door preventiemedewerkers van Indigo Preventie Haaglanden; vanuit hun werkzaamheden zijn zij bekend met de netwerken uit de uitgaans­wereld. De insiders schetsen ontwikkelingen op het gebied van middelengebruik, uitgaanslocaties en rituelen. Deze ontwikkelingen zijn specifiek voor jongeren en jong volwassenen die regelmatig uitgaan (minstens een keer in de maand) en niet te generaliseren naar de algemene jongerenpopulatie. De interviews gaan niet over hun eigen gebruik, maar over wat de panelleden waarnemen in het netwerk. Panelleden zijn dus geen respondenten, maar (participerende) waarnemers van netwerken waar zij deel van uitmaken. Eigen gebruik komt alleen ter sprake om het gebruik in het netwerk beeldend te maken.

Vier kernbevindingen
Onderstaande bevindingen zijn de vier belangrijkste bevindingen uit het HUO 2021. De bevindingen komen zowel uit het panel als het vragenlijstonderzoek.

• Horecalocaties deels dicht, daardoor minder ­kansen om anderen te ontmoeten
De motieven om uit te gaan zijn niet veranderd in coronatijd: uitgaan is een uitlaatklep en het is een mogelijkheid om anderen te ontmoeten. Door de coronamaatregelen, zoals het (deels) sluiten van de horeca en de avondklok veranderde het contact met anderen. De focus kwam meer te liggen op een kleine vriendenkring en minder op de uitgaansscene. In de uitgaansscene ontmoet je vaak ‘kennissen’, waardoor je kennis maakt met ‘andere’ mensen.

• Geen feesten of festivals, daardoor minder XTC en speed, maar meer cannabis
Het soort uitgaanslocatie bepaalt mede het soort genotmiddel dat wordt gebruikt: XTC gebruik je op een feest of festival, want dan kan je langer doorgaan, cannabis vaker op een meer relaxte locatie zoals een kroeg. Tijdens de coronapandemie waren er minder feesten en festivals, en minder locaties om partydrugs als XTC en speed te gebruiken. Uitgaanders in het panel en in de survey geven bij XTC en speed vaker aan dat ze deze middelen minder hebben gebruikt dan bij andere genotmiddelen. Een aantal panelleden geeft aan dat het gebruik van XTC en speed minder vaak voorkomt, en dat de dosering kleiner is geworden. Cannabis, wat meestal niet op feesten en festivals wordt gebruikt, maar wel op terrassen, is volgens panelleden vaker gebruikt tijdens de pandemie (zie ook figuur 1).

• Door sluiten van de horeca was er een ander gebruikspatroon en -plek van genotmiddelen

Doordat uitgaanslocaties minder geopend waren en door de avondklok, moest het middelengebruik vaak gepland worden. Ook voor een thuisfeest moest er worden bedacht: ga ik voor tien uur (al dan niet onder invloed) naar huis of blijf ik doorfeesten tot de ochtend. Daarnaast kostten thuisfeesten minder moeite: je hoeft niet naar verschillende locaties, waardoor je meer energie hebt om langer door te gaan. Doordat het gebruik zich vaker afspeelde in de huiselijke sfeer, kan middelengebruik er ook op andere momenten dan tijdens het uitgaan insluipen. Als er bijvoorbeeld nog een pil over is van het weekend, kan deze doordeweeks ook thuis worden gebruikt. Waar voorheen middelen meer buiten de deur werden gebruikt, is het normaler geworden om het ook thuis te gebruiken.

• Na de pandemie is er een kloof tussen jonge en oude uitgaanders
Nu het uitgaan na corona weer mogelijk is, is er een kloof zichtbaar tussen jongere en oudere uitgaanders. Oudere uitgaanders geven aan dat ze verantwoordelijker zijn geworden, minder uitgaan en andere prioriteiten hebben zoals werk en gezin. Jongere uitgaanders (18-20 jaar) mogen na twee jaar uitgaan, vaak voor het eerst. Horecaondernemers zien dat er meer excessief gebruik is van middelen en dat er bijvoorbeeld meer gerookt wordt in horecalocaties. Door andere uitgaanders worden ze minder aangesproken op dit gedrag. Na coronatijd is het voor uitgaanders nodig om weer te ‘socialiseren’.

389 uitgaanders hebben via social media of bij een onderwijslocatie de survey van het HUO ingevuld. Allereerst volgen de resultaten op de vraag of de uitgaanders de middelen alcohol, cannabis, cocaïne, XTC, ketamine, lachgas of speed hebben gebruikt in de afgelopen maand (ten tijde van afname). ­Vervolgens is gevraagd of de respondent voor het aangegeven middel een verschil ziet in gebruik voor en tijdens de coronacrisis. Hierbij zijn ook de uitgaanders meegenomen die hebben aangegeven een middel in het afgelopen jaar of ooit hebben gebruikt. 

Tabel 1 laat zien hoeveel procent van de uitgaande jongeren verschillende genotmiddelen in de afgelopen maand hebben gebruikt. Alcohol is het meest gebruikte middel, door zowel mannen als vrouwen. Dit wordt gevolgd door cannabis en cocaïne.

Als een uitgaander aangaf een bovenstaand middel (in afgelopen maand of jaar) te hebben gebruikt, was de vervolgvraag of ze in coronatijd meer, minder of evenveel hebben gebruikt in vergelijking met de periode voor corona (zie figuur 1). Per middel en per uitgaander is dit verschillend. Wel blijkt dat middelen als speed, XTC en lachgas vooral minder en/of evenveel (‘geen verschil’) zijn gebruikt. Cannabis is juist meer of evenveel gebruikt. Voor cocaïne geldt dat de groep ‘meer’ groter is dan de andere groepen en voor ketamine geldt dat de groepen ‘meer’of ‘minder’ ongeveer gelijk zijn. Voor alcohol geldt dat het zowel meer als minder werd gebruikt.

In coronatijd is het uitgaan, maar ook het gebruik van middelen veranderd. Door het (gedeeltelijk) sluiten van de horeca, werden er meer thuisfeesten gegeven. Er waren minder festivals en feesten en daarmee werd er ook minder XTC en speed gebruikt. Deze bevindingen komen ook naar voren in de Nationale Drugsmonitor en Het Grote Uitgaansonderzoek. 5, 6 Daarnaast wordt in de Nationale Drugsmonitor beschreven dat voor mensen die al cannabis gebruiken, de coronacrisis een reden is om meer te gebruiken. Onder andere uit verveling, maar ook door mentale problemen en eenzaamheid. 5
Het HUO 2021 is door de coronapandemie iets anders dan voorgaande edities. Een voordeel van de opzet van het onderzoek is dat tijdens de interviews met panelleden ruimte was om dieper in te gaan op de coronasituatie en de invloed hiervan op uitgaan en middelengebruik. In combinatie met de resultaten uit de vragenlijst was het mogelijk om een goed beeld te krijgen van de effecten van corona.

Door de coronapandemie kon de survey niet op de gebruikelijke manier op horecalocaties worden afgenomen. Daardoor is de populatie mogelijk anders dan in andere jaren. Het gaat nog steeds om jongeren en jongvolwassenen die regelmatig uitgaan, maar de locatie waar jongeren zijn benaderd verschilt met voorgaande jaren. Het is daarom niet mogelijk om de huidige kwantitatieve resultaten met eerdere jaren te vergelijken. Een andere beperking van het HUO is dat er in het huidige panel weinig uitgaanders zitten die lachgas gebruiken. Daarom is het niet mogelijk om een duidelijk beeld te geven van hoe en door wie lachgas wordt gebruikt. Voor een komend HUO zullen daarom panelleden worden benaderd die zicht hebben op uitgaanders die lachgas gebruiken, om zo ook over dit middel inzicht te kunnen geven in het gebruik tijdens het uitgaan.
Het HUO geeft Indigo Preventie Haaglanden elk jaar weer informatie over wat trends zijn in het middelengebruik onder uitgaande jongeren in Den Haag. Indigo Preventie Haaglanden houdt zich onder andere bezig met het voorlichten van (uitgaande) jongeren in Den Haag. Dit vindt in het onderwijs plaats maar ook op andere plekken in Den Haag. Het HUO is hierin een belangrijke bron van informatie wat betreft de inhoud van de voorlichtingen.