Planetary Health: grenzen van de planeet uitgelegd

Planetary Health kent geen eenduidige definitie. Simpel gezegd staat Planetary Health voor de gezondheid van al het leven op aarde, waaronder de mens. Hiervoor is het belangrijk dat natuurlijke (kringloop)systemen op aarde niet ontregeld raken. 3 Deze natuurlijke systemen zorgen ervoor dat de aarde een leefbare plek is met een prettig klimaat. Er is voldoende vruchtbare bodem en zoetwater, er is een grote verscheidenheid aan plant- en diersoorten en er is schone lucht. De natuurlijke systemen waar het leven op aarde op steunt zijn niet los van elkaar te zien, maar vormen samen een complex geheel dat als een orkest samenspeelt. Door menselijk toedoen staan die natuurlijke systemen nu sterk onder druk. Dit gaat verder dan alleen klimaatverandering door het opwarmen van de aarde, als gevolg van hoge concentraties broeikasgassen in de atmosfeer. De gezondheid van de planeet wordt ook aangetast door bijvoorbeeld de afname van biodiversiteit (soortenrijkdom) en chemische verontreiniging (ophoping van giftige stoffen in het milieu). Het onderzoeksgebied Planetary Health probeert dit in kaart te brengen en geeft oplossingsrichtingen voor behoud van een leefbare planeet. 3 Planetary Health is dus niet alleen een populaire kreet, maar ook de focus van een opkomend, interdisciplinair onderzoeksveld en de maatschappelijke beweging die hieruit voortvloeit.

Verontrustend is dat de laatste analyse in 2023 aantoonde dat maar liefst 6 van de 9 grenzen waren overschreden. Er was sprake van verstoring van biochemische kringlopen, waterschaarste, ontbossing, verlies van biodiversiteit, klimaatopwarming en chemische verontreiniging. Om een context te geven: in 2009 en 2015 waren dit er respectievelijk nog 3 en 4. Deze trend vergroot het risico op abrupte, grootschalige veranderingen in het leefklimaat op aarde, die waarschijnlijk niet zijn terug te draaien. En om aan te geven dat dit niet alleen toekomstverwachting is: recent sloegen oceanografen alarm vanwege verontrustende onderzoeksresultaten, die wijzen op het stilvallen van de zeestroming die het noordelijk halfrond van warmte voorziet. Een effect van klimaatverandering waar tot dusver wel rekening mee werd gehouden, maar dat volgens modellen pas rond het jaar 2100 zou optreden. 10 Zulke bevindingen benadrukken het belang van het voorkomen van verdere overschrijding van de grenzen nu dit nog kan.

Het overschrijden van de planetaire grenzen heeft nu al gevolgen voor de gezondheid van de mens. Wereldwijd sterven er mensen door toename van weersextremen zoals hittegolven, bosbranden, overstromingen en orkanen. 1 In Nederland zijn de gezondheidseffecten nog klein in vergelijking met bepaalde (ontwikkelings)landen, maar ze zijn er zeker. Zo zien we als gevolg van een veranderend klimaat ook in Nederland meer ziekte en sterfte door hitte, Uv-straling, smogvorming en een verlengd pollenseizoen. 13 Daarnaast hebben we te maken met ophoping van toxische stoffen in lucht, land en bodem, zoals lood, PFAS en fijnstof. Blootstelling aan deze toxische stoffen kan effect hebben op onze gezondheid. De afgelopen periode kreeg milieuverontreiniging door PFAS veel aandacht, ook in regio Haaglanden. De afdeling Leefomgeving van GGD Haaglanden ontvangt met enige regelmaat gezondheidsvragen over PFAS in moestuinen, zwemwater en kippeneieren. Daarnaast vormt de zeespiegelstijging in onze regio een extra risico. Zeespiegelstijging zorgt in de kuststreek voor bodemerosie (de zee spoelt de bodem weg, waardoor we langzaam stukken land inleveren) en verzilting (zoutverontreiniging van het oppervlakte- en grondwater). Hierdoor komt onze drinkwatervoorziening in gevaar. Daarnaast is er een verhoogd overstromingsrisico, dat groter wordt naarmate de zeespiegel verder stijgt.

Kortom, Planetary Health is een complex en mondiaal begrip, met oog voor de bedreiging van de gezondheid van mens én planeet. Dit vraagt dan ook om veranderingen op grote schaal, ook wel systeemveranderingen genoemd. Belangrijke maatschappelijke systemen, zoals de energie- en voedselvoorziening en mobiliteit, moeten op korte termijn veranderen om onze samenleving toekomstbestendig te maken. Overheden en grote bedrijven hebben hierin een belangrijke rol te spelen, door regelgeving en bedrijfsvoering aan te passen.
In de gemeente Den Haag is in dit kader op 10 april 2024 een mooi initiatief gelanceerd: het Haagse Klimaatakkoord. 14 Dit akkoord omvat 38 ‘klimaatdeals’, ofwel concrete gemeentelijke klimaatdoelen. Deze deals dragen bij aan de ambitie van de gemeente om in 2030 klimaatneutraal te zijn. Meer dan 100 partijen nemen deel aan dit akkoord, zoals bedrijven, ondernemers, overheden en maatschappelijke organisaties, waaronder ook GGD Haaglanden. En niet alleen georganiseerde groepen, maar ieder individu kan verschil maken. Zelf duurzaam leven (bijvoorbeeld vaker de fiets of het OV gebruiken en meer plantaardig eten) en dit uitdragen, kan anderen inspireren en zo een rimpeleffect op gang brengen!