Nathalie: ‘Onze afdeling heeft 2 kerntaken: lijkschouw en Forensisch Medische Expertise (FME). Lijkschouwing (in de volksmond ook wel lijkschouw genoemd) is volgens de Wet op de lijkbezorging een taak die belegd is bij de GGD’en. Daarbij draait het om het vaststellen van de aard van het overlijden (natuurlijk of niet-natuurlijk) en – indien mogelijk – het vaststellen van de doodsoorzaak door de forensisch arts. 24/7 staat er een schouwarts paraat, die wordt opgeroepen bij een duidelijk geval van niet-natuurlijk overlijden, of wanneer de eigen behandelaar niet overtuigd is van een natuurlijk overlijden. De schouwarts wordt ook opgeroepen wanneer er geen behandelaar bekend is, zoals bij vindingen in de openbare ruimte. Of wanneer er geen eigen behandelaar is, bijvoorbeeld in het geval van mensen zonder officiële identificatiedocumenten, zoals paspoorten of identiteitskaarten.’

Kees vult aan: ‘De onafhankelijke schouwarts van de GGD stelt dus vast of er sprake is van natuurlijk of niet-natuurlijk overlijden. Bij een natuurlijk overlijden wordt het lichaam vrijgegeven, waarna de nabestaanden de uitvaart kunnen organiseren. Bij een niet-natuurlijk overlijden wordt het lichaam pas vrijgegeven nadat er multidisciplinair vervolgonderzoek heeft plaatsgevonden. Voor nabestaanden is het belangrijk om te weten waaraan hun naaste is overleden. Dit is onderdeel van het rouw- en verwerkingsproces. Euthanasie en fatale valincidenten binnen zorginstellingen zijn de enige vormen van niet-natuurlijk overlijden die de schouwarts zonder tussenkomst van de politie afhandelt.’

Nathalie: ‘Bij FME voert een forensisch arts diverse taken uit, waaronder het verzamelen van sporen en bewijsmateriaal, zoals DNA bij slachtoffers en verdachten van zedendelicten, en het afnemen van bloed bij alcoholverkeerscontroles. De arts is ook getraind om lichamelijk letsel bij slachtoffers of verdachten vast te leggen, te typeren en te duiden, waarbij een letselrapportage wordt opgesteld die bijvoorbeeld gebruikt kan worden in een rechtszaak. Het bieden van FME draait met name om dit letselonderzoek. Deze dienst leveren we op verzoek van de politie of Veilig Thuis, een instantie die zich inzet voor het signaleren, stoppen en voorkomen van huiselijk geweld en kindermishandeling. Het doel is om letsels te beschrijven en vast te leggen in het kader van de rechtsgang. Dat kan een strafzaak zijn, maar bijvoorbeeld ook een uithuisplaatsing van een kind dat – vermoedelijk – in een onveilige thuissituatie verkeert. Daarnaast vindt letselonderzoek plaats bij verkeersslachtoffers waar mogelijk een strafbaar feit is gepleegd, bij mishandeling van politieambtenaren in functie, en bijvoorbeeld bij slachtoffers van straatmishandeling.’

Nathalie: ‘De afdeling Forensische Geneeskunde van GGD Haaglanden kent net als veel andere GGD’en uitdagingen als het gaat om personele bezetting. Er is door vergrijzing namelijk redelijk wat uitstroom van artsen, en te weinig nieuwe instroom. Hierdoor is er al geruime tijd een landelijk tekort aan forensisch artsen. Veel organisaties hebben moeite om de roosters voor forensisch artsen rond te krijgen.’

Nathalie legt uit dat GGD Haaglanden het tekort aan forensisch artsen op verschillende manieren probeert op te vangen: ‘Bijvoorbeeld door functiedifferentiatie, waarbij basisartsen forensische geneeskunde worden ingezet voor ’laag complexe’ lijkschouw, zoals bij euthanasie of een verwacht overlijden na een val binnen een zorginstelling. Zij zijn dankzij hun vooropleiding goed toegerust voor deze taken. Zo wordt de druk op de forensisch artsen verminderd en het werk beter verdeeld. Daarnaast biedt deze functiedifferentiatie basisartsen de kans om zich te oriënteren op het vak en hopelijk de opleiding in te stromen. Dit lost niet alleen op korte termijn het roosterprobleem op, maar zorgt ook voor nieuwe, jonge artsen die met hun frisse blik en inzichten een andere dynamiek op de afdeling brengen.’ Kees: ‘Die instroom van jonge mensen heeft echt een positief effect op de samenwerking en het enthousiasme in het team. Wij zijn van een toch wat gezapige afdeling veranderd in een vernieuwende werkomgeving. Daar worden we allemaal beter van.’

Nathalie: ‘Een andere ambitie waar we mee bezig zijn, is de verdere ontwikkeling van de dienstverlening op het gebied van letselonderzoek bij volwassenen en kinderen. We behandelden al acute aanvragen, maar sinds 1 oktober 2023 bieden we samen met GGD Hollands Midden ook het letselspreekuur aan. Op dit spreekuur ontvangen we bijvoorbeeld via de politie en Veilig Thuis, doorverwezen slachtoffers van geweldsincidenten of verkeersongevallen. We willen graag dat het letselspreekuur ook bekend wordt onder huisartsen en andere professionals, zodat ook zij – in afstemming met Veilig Thuis – actief patiënten en cliënten doorverwijzen.’

Op dit moment is het letselspreekuur op 2 dagdelen in de week: maandagmiddag en donderdagochtend. Deze capaciteit kan worden uitgebreid als de behoefte groter blijkt. Een initiatief als dit bestond nog niet in de regio. Letselonderzoek vond wel plaats, maar versnipperd. En meestal ook niet door een daarvoor opgeleide arts. Met deze nieuwe dienst neemt de kwaliteit van de dienstverlening dan ook enorm toe. Het spreekuur wordt gehouden in een speciaal ingerichte letselonderzoekskamer, zodat altijd de juiste materialen en middelen aanwezig zijn om het werk goed te kunnen doen. De artsen die aanwezig zijn op het letselspreekuur, zijn speciaal opgeleid voor letselonderzoek. Zij hebben bijvoorbeeld specifieke kennis van letselfotografie, het in kaart brengen van letsels, en de omgang met kinderen en volwassenen die slachtoffer zijn geworden van mishandeling.

Er gebeurt dus veel bij GGD Haaglanden op het gebied van professionalisering, innovatie en verjonging. Belangrijke ontwikkelingen in belangrijk werk. Werk dat soms erg heftig kan zijn.

Kees: ‘Mensen weten wel dat wij direct betrokken zijn bij vrijwel alle dramatische headlines in de politieregio Den Haag. Minder bekend is dat het merendeel van ons werk zich in stilte afspeelt in sobere galerijflats of op gesloten afdelingen van psychogeriatrische instellingen. Als forensisch arts maak je veel mee. Elke dag is anders en je komt alles tegen, op de meest ongebruikelijke uren, en werkelijk overal: bij mensen thuis, op publieke plaatsen, in gevangenissen, op zee, in de duinen; noem maar op.’

Kees benadrukt dat, ook na meer dan 25 jaar, het werk voor hem nog steeds enerverend is. ‘Dit is geen vak dat je routinematig kunt doen. Je komt steeds opnieuw voor verrassingen en dilemma’s te staan. En ook voor de zogenaamde ‘oude garde’ zijn bepaalde dingen nog altijd heftig. Bijvoorbeeld zaken met kinderen. Wanneer een kind overlijdt, hakt dit er altijd in. Tijdens een dienst is het belangrijk hierop voorbereid te zijn, want je weet nooit wat er op je pad komt. Je moet echt elke keer opnieuw scherp zijn.’

Nathalie: ‘Ik hoor regelmatig terug dat mensen onze artsen heel empathisch vinden, heel warm. Dat verwachten mensen soms niet, omdat vaak het beeld leeft dat onze artsen veel heftigs meemaken en daardoor afstompen. Maar dat is dus niet het geval. Daar is veel aandacht voor. Onze medewerkers worden actief aangemoedigd om te praten wanneer ze met ingrijpende gebeurtenissen worden geconfronteerd. Daarnaast krijgen ze instructies en suggesties voor het omgaan met aangrijpende situaties.’

‘Het werk is over het geheel genomen inderdaad onvoorspelbaar, afwisselend en dynamisch, met veel verschillende spelers en ketenpartners’, vervolgt Kees. ‘Dat aspect maakt het eveneens uitdagend, maar dan vooral op een goede manier. Je werkt nooit als solist. Wij werken samen met de politie, forensische opsporing, huisartsen, specialisten in de ziekenhuizen en verpleeghuizen, officieren van justitie en Veilig Thuis. Ieders expertise is nodig om tot een zo correct mogelijke toedracht van een overlijden of letsel te komen. Dat zijn we de mensen, die zelf geen stem (meer) hebben, verschuldigd.’

Doorgroeien, vernieuwen en innoveren maken ook in de nabije toekomst deel uit van de ontwikkelingen en plannen voor de afdeling Forensische Geneeskunde van GGD Haaglanden. Kees benadrukt dat de kwaliteit van de lijkschouw niet alleen een teken van beschaving is. Het biedt ook waardevolle lessen aan de samenleving als geheel. Hij is van mening dat forensische geneeskunde, als vast onderdeel van die publieke zorg, een belangrijke monitorfunctie kan vervullen. Kees: ‘Data van de forensische geneeskunde worden nu bijvoorbeeld landelijk gebruikt voor de doodsoorzakenstatistieken van het CBS. Maar ze kunnen ook belangrijke inzichten bieden op regionaal of stedelijk niveau. Ik denk dan bijvoorbeeld aan de kwetsbaarheid van wijken, de trends in middelengebruik of het verhoogde suïciderisico onder bepaalde bevolkingsgroepen.’

Nathalie: ‘Wat onze dienstverlening daarnaast zo belangrijk maakt, is de diepgaande motivatie van onze artsen om tot in de kleinste details uit te willen zoeken wat er gebeurd is, vooral tijdens bijvoorbeeld een lijkschouw. Ze streven ernaar nabestaanden een volledig verhaal te kunnen bieden, en doen dat met oprechte compassie en betrokkenheid. Wanneer je hen vraagt wat hen fascineert aan hun vakgebied, komt steevast naar voren dat ze gewoon willen begrijpen hoe de dingen in elkaar steken. Het meest waarschijnlijke scenario ‘bij elkaar puzzelen’ geeft inzicht in het laatste verhaal van de overledene die dat zelf niet meer kan vertellen.

In samenwerking met de politie en andere partners doen onze forensisch artsen meer dan alleen het medische werk. Ze doorzoeken prullenbakken op zoek naar lege medicijnstrips, inspecteren koelkasten op houdbaarheidsdata van producten en nemen op die manier actief deel aan het rechercheren zelf. Dit alles zodat nabestaanden duidelijkheid krijgen over de doodsoorzaak van hun naaste. Bij levende slachtoffers van mishandeling draagt hun letselonderzoek bij aan de strafrechtketen en/of de veiligheid van het slachtoffer. Met recht belangrijk, waardevol en zinvol werk.’

De afdeling Forensische Geneeskunde GGD Haaglanden bestaat uit 14 parttime forensisch artsen en basisartsen forensische geneeskunde, plus 2 administratief ondersteuners. In 2022 voerde de afdeling 914 lijkschouwen uit en schouwde zij bij 509 gevallen van euthanasie.

Het rapport Lijkschouw in de regio Haaglanden (2019-2021) met nog meer cijfers is hier online beschikbaar.