Alle kinderen verdienen het om lekker in hun vel te zitten en gezond op te groeien in een gezonde omgeving. Daar maakt de GGD Haaglanden zich in Den Haag hard voor met de Haagse Aanpak Gezond Gewicht (HAGG). Echter, de gezondheidsverschillen tussen wijken zijn groot. Waar in wijken met de minste achterstand één op de tien kinderen overgewicht heeft, gaat het om één op de drie kinderen in wijken met de meeste achterstand. 1 Aan overgewicht liggen vaak veel oorzaken ten grondslag.
De oplossing is dan ook complexer dan wat minder eten of meer bewegen. Niet alleen leefstijl, maar ook de leefomgeving 2, biologische en psychologische factoren zoals mentaal welzijn, armoede en stress, kunnen een grote rol spelen. 3 Ook hiervan laten de cijfers een ongunstiger beeld zien in achterstandswijken, zoals bij eenzaamheid onder volwassenen (67% versus 53%) en moeite met rondkomen (30% versus 16%). 4

Naast deze factoren wordt in de achterstandswijken ook een grotere kloof ervaren tussen de systeem- en leefwereld. Met de systeemwereld wordt gedoeld op de procedures, regels en het beleid van organisaties en gemeente. De leefwereld is het dagelijks (samen)leven van de bewoners in de wijk. Concrete voorbeelden zijn: professionals hebben behoefte aan meer aanbod van interventies om kinderen naar toe te kunnen verwijzen, terwijl aanbieders van interventies aangeven hun groepen niet te kunnen vullen. Dat kan zijn omdat het aanbod bijvoorbeeld te ver weg is en er geen geld is om het openbaar vervoer of een fiets te kunnen betalen. Of omdat ouders niet weten hoe ze deelname aan een interventie moeten combineren met hun andere kinderen. Professionals geven ook aan dat de leefwereld van de mensen in achterstandswijken vaak niet verder reikt dan hun eigen buurt. Het is daarom des te belangrijker dat alle condities in de buurt aanwezig zijn om gezonde keuzes te kunnen maken. De omgeving is echter vaak heel stenig, staat vol met auto’s en nodigt niet uit tot bewegen, of is zelfs onveilig. Speeltuinen zijn vaak pragmatisch en hufterproof ingericht. Bankjes waarop bewoners elkaar kunnen ontmoeten, worden verwijderd vanwege overlast. Ook zijn het aanbod voor ongezond voedsel en reclame hiervoor alom aanwezig. De verleidingen zijn groot en niet de vraag, maar het aanbod bepaalt het straatbeeld.

Dit maakt het voorkomen van overgewicht een complex vraagstuk. Het vraagt om een brede benadering en maatwerk op lokaal niveau. Om deze reden is HAGG steeds meer de wijk in gegaan, allereerst in Moerwijk en Laak. Met professionals en bewoners zijn de vragen, behoeften en wensen uit de wijk in beeld gebracht. Zij weten als geen ander wat er speelt in de wijk en hoe je dat aanpakt op een manier die aansluit bij bewoners. Een mooi voorbeeld daarvan is het PhotoVoice project. Kinderen in Molenwijk (Laak) mochten zelf foto’s maken, wat een visueel inkijkje gaf in hun leefwereld en hoe zij deze ervaren. Klik hier en bekijk de PhotoVoice rapportage van HAGG.

Om ieder kind gezond te kunnen laten opgroeien, wil HAGG een gezonde leefstijl in een gezonde leefomgeving bevorderen. Omdat de problematiek groter is in de wijken met achterstand, moet er ongelijk geïnvesteerd worden voor gelijke kansen. Daarom is de inzet van HAGG gericht op de achterstandswijken in Centrum, Laak en Escamp. Hierbij richt HAGG zich op professionals die werken met kinderen van -9 maanden (van conceptie) tot 12 jaar en hun ouders. De focus ligt op collectieve preventie, ofwel het voorkomen van overgewicht bij alle kinderen. Hierbij zijn drie pijlers te onderscheiden:

1. In de stad de betrokkenheid vergroten
2. Een sociale en fysieke omgeving creëren die een gezonde leefstijl stimuleert en de gezonde keuze makkelijk maakt
3. Verbinden van preventie en zorg

HAGG wil zoveel mogelijk partners mobiliseren om aan een gezamenlijk doel te werken: het gezond laten opgroeien van kinderen in de stad. Het gaat hierbij enerzijds om professionals in de zorg, kinderopvang, scholen, welzijn, sport, de private sector, en de Voedselraad, alsook collega’s in andere domeinen en diensten van de gemeente. En anderzijds om de bewoners, vrijwilligers en ambassadeurs in de wijken. Zij zijn cruciaal om aan te kunnen sluiten bij vragen, behoeften en wensen uit de wijk. Ook om het goede voorbeeld te geven, want ‘kinderen doen wat je doet, niet wat je zegt’.

HAGG biedt dit netwerk een platform voor uitwisseling van kennis, ervaring, signalen en nieuwe ontwikkelingen. Signalen uit het netwerk worden opgepakt en indien nodig geagendeerd bij de juiste partijen in de stad. Daarnaast sluit HAGG aan bij bestaande netwerken en werkt samen met ambassadeurs en rolmodellen om ‘gezond gewoon’ te maken door middel van voorlichting, activiteiten, en scholing.

Om te laten zien hoe ingewikkeld het is om gezond op te groeien in een wereld vol verleidingen en betrokkenheid in de stad te vergroten, heeft HAGG in november 2022 een Webinar georganiseerd. Een tafelgesprek met een kinderarts, gymleerkracht en de coördinator van buurtkamer de Luyk in Moerwijk, liet zien hoe moeilijk het is om gezond op te groeien in een ongezonde omgeving. Het maakte ook duidelijk dat partijen slechts een deel van de oplossing kunnen bieden en dat meer samenwerking essentieel is om de omgeving gezond te maken.

Klik hier om het Webinar terug te kijken.

In Moerwijk zijn sinds 2022 een Mobiel Gezondheidsteam en Preventienetwerk actief. Het Mobiel Gezondheidsteam is aanwezig op bekende plekken in de wijk zoals de buurtkamers. [*] Hier spreken zij met bewoners om te horen wat er leeft binnen de wijk en waar bewoners behoefte aan hebben op het gebied van positieve gezondheid. Het Preventienetwerk biedt professionals de ruimte om signalen en behoeftes uit te wisselen en op te pakken. Uit de gesprekken met bewoners zijn vier speerpunten naar voren gekomen om gezonder te leven:

1. veilig fietsen
2. gezondere activiteiten bij buurtkamers
3. zwemmen voor iedereen
4. een beweegvriendelijke omgeving

Er zijn werkgroepen opgericht per speerpunt om dit integraal op te pakken.

Samen met het netwerk werkt HAGG aan een gezonde omgeving. Een gezonde omgeving is veilig, nodigt uit tot bewegen en stimuleert een gezond eetpatroon. Dit betreft zowel de fysieke omgeving met een gezond voedselaanbod die uitnodigt tot lopen, fietsen en buitenspelen. Als de sociale omgeving waarin gezond eten en bewegen vanzelfsprekend is voor iedereen en kinderen het gezonde voorbeeld kunnen volgen. HAGG richt zich op drie belangrijke omgevingen voor kinderen, namelijk de (voor)school, de buurt en thuis.

(Voor)school
HAGG ondersteunt (voor)scholen richting een gezond(er) beleid op het gebied van gezonde voeding, bewegen en welbevinden. Hierbij maakt HAGG gebruik van Gezonde Kinderopvang 5 en de Gezonde School-aanpak. 6 Ook verkent HAGG de mogelijkheden van Gezonde Basisschool van de Toekomst voor gezonde voeding en meer bewegen op school. 7 Trakteren bijvoorbeeld is een onderwerp dat enorm leeft binnen de scholen. Zeker in deze tijd, nu steeds meer gezinnen moeite hebben om rond te komen. De campagne ‘Wie jarig is, viert feest’ nodigt scholen uit om het anders te doen. 8 Het jarige kind hoeft niets uit te delen, maar wordt in het zonnetje gezet en iedereen viert het feestje mee. Scholen zijn actief benaderd met een uitnodigingskaartje en een feestmuts. HAGG kan scholen adviseren over het stappenplan om tot dit feestbeleid te komen en hoe je ouders hierin meeneemt.

De buurt
Ook in de buurt ondersteunt HAGG organisaties, zoals bijvoorbeeld wijkcentra en buurtkamers, richting gezond(er) beleid. Via het Mobiel Gezondheidsteam is uit Moerwijk het signaal gekomen dat men graag gezonde activiteiten wil organiseren, maar dat de middelen daarvoor ontbreken. Buurtkamer de Luyk heeft daarom een startbudget gekregen voor gezonde lunches en de wekelijkse Wereldkeuken. Ook is voor buurtkamers de Luyk en Heeswijkplein 10 een elektrische bakfiets aangeschaft. In de wijk is het aanbod van betaalbare en gezonde voeding beperkt. Met de bakfiets kunnen medewerkers van de buurtkamers naar de Haagse Markt om groot in te kopen. De bakfietsen worden ook ingezet om pop-up speelplekken te creëren en ouders uit te nodigen om lekker naar buiten te gaan met hun kinderen. Door de buurtkamers hierin te faciliteren worden zij meer zelfvoorzienend, kunnen zij gezondheid integreren in hun dagelijkse werk en geven zij het gezonde voorbeeld.

Thuis
Om ouders te bereiken werkt HAGG samen met professionals in de wijken, de kraamzorg en de Jeugdgezondheidszorg, die werken met (aanstaande) ouders. Vanuit deze professionals kwam het signaal dat problemen met de opvoeding een belemmering vormen voor een gezonde leefstijl. Denk aan het onvoldoende grenzen stellen, belonen met zoetigheid, of het creëren van rust door het kind een iPad te geven of voor de tv te zetten. Iets waar zowel ouders als professionals tegenaan lopen. Samen met bewoners en professionals uit de wijk heeft HAGG geïnventariseerd wat de belangrijkste knelpunten voor ouders zijn bij het gezond (op)voeden van hun kind. Op basis van deze resultaten ontwikkelt HAGG een pakket Gezond (op)voeden, bedoeld voor professionals om laagdrempelig en eenduidig het gesprek met ouders te voeren over opvoeden en gezonde leefstijl. Een prototype van dit pakket wordt eerst nog getest samen met professionals en ouders, onder andere bij de Moerwijk Moeders.

De focus van HAGG ligt vooral op het voorkómen van overgewicht bij alle kinderen. Maar er is ook aandacht voor de groep kinderen met overgewicht, die hierbij begeleiding of zorg nodig hebben. Er is nauwe samenwerking met het netwerk rond aanbieders in de wijk. Om zoveel mogelijk kinderen bij het juiste aanbod te krijgen, om de omgeving gezonder te maken en om de kloof tussen vraag en aanbod te verkleinen door de behoefte van gezinnen te achterhalen.

Een tweetal voorbeelden illustreert dit: de samenwerking met leefstijlinterventie WoWijs verbindt scholen, jeugdverpleegkundigen en partners in de wijk. En in een pilot bij Gezondheidscentrum de Rubenshoek ondersteunt een praktijkondersteuner huisarts (POH) Leefstijl kinderen met overgewicht en het gezin bij hun zoektocht naar passende oplossingen. HAGG deelt haar netwerk en de POH achterhaalt de behoeften van gezinnen. Voor de verbinding organiseert HAGG ook het netwerk Over Gewicht waaraan (zorg)professionals deelnemen die werken met kinderen met overgewicht. Hier worden de nieuwste ontwikkelingen gedeeld, zoals deze samenwerkingen.

HAGG coördineert het project Kind naar Gezonder Gewicht. Dit is een landelijk model dat uitgaat van een brede, gezinsgerichte aanpak van overgewicht, afgestemd tussen het zorgdomein en het sociaal domein. 9 Dit vanuit de visie dat overgewicht in veel gevallen een symptoom is van onderliggende (multi)problematiek in het gezin, zoals armoede, schulden, sociaal isolement, beperkte gezondheidsvaardigheden en laaggeletterdheid. In Den Haag zijn zes jeugdverpleegkundigen van de Jeugdgezondheidszorg als centrale zorgverleners aan de slag met gezinnen in Centrum, Laak en Escamp. Binnen het gezin is sprake van obesitas bij minimaal één kind.

Om meer verschil te kunnen maken in de sociale en fysieke omgeving van kinderen in achterstandswijken, is meer samenwerking essentieel. En niet alleen vanuit HAGG en Volksgezondheid, maar over de domeinen en diensten van de gemeente heen. Samen met onder andere Jeugd, Sport, Onderwijs, Armoede, Welzijn en collega’s van het fysieke domein de krachten bundelen om ‘gezond gewoon’ te maken. Health in all policies, in alle wijken van Den Haag. Ook de professionals in de stad en ouders, familie en buren hebben een rol. Het is niet een probleem met een individuele aanpak als oplossing: het hele systeem moet worden aangepakt.

Samen met collega’s binnen de gemeente, partners in de stad en bewoners, wil HAGG zowel een gedeelde droom als concrete plannen formuleren voor de komende jaren. Gedragsverandering gaat gepaard met een lange adem, en een langetermijnvisie is hierbij noodzakelijk. HAGG blijft het gesprek voeren en niet denken voor anderen. Werken aan een gezondere stad door proefondervindelijk te achterhalen wat werkt, samen met partners en bewoners; met onderzoek, beleid en praktijk. Want samen maken we gezond gewoon.