Permanente winteropvang van dak- en thuisloze mensen in Den Haag: bevindingen uit een evaluatieonderzoek

‘Ik heb nog nooit dat zo meegemaakt dat dat zo hecht was, maar ook zo straight to the point, dat we eigenlijk wel tegen elkaar hebben kunnen zeggen hoe het zat. En dat is in het begin lastig geweest, want dat is een beetje vertrouwen. Maar dat is wel gekomen en gebleven. En dan vallen er soms harde woorden, maar dan gaat de deur even dicht en daarna ga je weer door met elkaar en dat gebeurt niet vaak. En dat vond ik voor dit project wel heel erg bijzonder’

– Wijkagent, Politie (ketenpartner)

De PWO verschilde in een aantal opzichten van de PWO in de winter daarvoor (2021/2022), die geopend was in het voormalige verpleeghuis Lozerhof aan de Randveen, in de wijk Escamp. Het pand aan de Sportlaan was beter geschikt dan de Lozerhof. PWO-bewoners sliepen in tweepersoonskamers of wanneer nodig in een eenpersoonskamer. Alle kamers hadden elektronische sloten op de deuren, die alleen geopend konden worden met de bijbehorende persoonlijke tag. Met deze tag checkten PWO-bewoners in en uit wanneer ze het gebouw in- of uitkwamen, waardoor het personeel te allen tijde kon zien wie er aanwezig waren. Mannen en vrouwen sliepen op aparte afdelingen. De vleugel voor de vrouwen was afgesloten met een slot waar alleen vrouwen en personeel een tag voor hadden. Kantoren van het Haags Straatteam en spreekkamers bevonden zich ook in de afgesloten vleugel.

Ook uniek is het gedoogbeleid: buiten voor de ingang was een gebruikersruimte waar alcohol en drugs waren toegestaan. De opgang hier naartoe liep naar beneden vanaf de straat en er waren schermen geplaatst om de gebruikersruimte aan het zicht te onttrekken vanaf de straat. Volgens professionals heeft dit overlast voorkomen, doordat PWO-bewoners minder de wijk in trokken om daar te gebruiken.

Eén van de succesfactoren die naar voren kwam is de goede samenwerking tussen de professionals betrokken bij de organisatie (zie tabel 1). Zij benadrukken de open en heldere communicatie, waardoor de samenwerking soepel verliep. Ook wist men elkaar goed te vinden. Wekelijks kwamen onder andere het Leger des Heils, het Haags Straatteam van het Daklozenloket, de beveiliging, de politie en de betrokken afdelingen van de Gemeente Den Haag bijeen, om de voortgang omtrent de PWO te bespreken. Ook droeg de duidelijke taakverdeling bij aan de positieve sfeer die heerste in de PWO. De dagelijkse zorg en het reilen en zeilen binnen de PWO waren in handen van het Leger des Heils en het Haags Straatteam. Het Leger des Heils was verantwoordelijk voor de begeleiding van de PWO-bewoners en de coördinatie op de werkvloer. Het Haags Straatteam coördineerde de toegang van dak- en thuisloze mensen tot de PWO. Ook begeleidden zij dak- en thuisloze mensen desgewenst naar een doorstroomtraject om stappen te nemen naar hulpverlening, een andere vorm van opvang of eigen woonruimte. De rust binnen de PWO werd bewaakt door de beveiliging en buiten in de wijk door de politie.

Vergeleken met andere opvangvoorzieningen heeft de PWO weinig regels. Dit maakte dat PWO-bewoners vrijheid en rust ervoeren. Zo was het toegestaan om alcohol en middelen te gebruiken op het buitenterrein van de locatie. Doordat de opvang 24 uur per dag geopend was, hoefden PWO-bewoners niet vóór een bepaald tijdstip op te staan. Uniek daarnaast was dat het niet verplicht was om een doorstroomtraject te volgen, in tegenstelling tot andere opvangvoorzieningen. Middels zo’n traject kregen PWO-bewoners die dat wilden de mogelijkheid tot professionele hulpverlening of begeleiding om op die manier door te stromen naar een andere hulp- of opvangvoorziening en stappen te zetten om uit de dakloosheid te komen. Uiteindelijk zijn van de totaal 204 dak- en thuisloze mensen die in de PWO verbleven, 84 mensen positief doorgestroomd. Dat wil zeggen dat zij naar een andere (opvang-)voorziening zijn gegaan die hen een dak boven het hoofd biedt, waardoor ze niet terug de straat op hoefden. Deze laagdrempeligheid werkte met name goed voor een lastig te bereiken groep dak- en thuisloze mensen die doorgaans geen gebruik (wil) maken van een opvangvoorziening en veelal zorgmijder is. De PWO bood deze groep (zorgmijders) een plek om tot rust te komen en aan te sterken.

‘Je ziet mensen zichtbaar opknappen en herstellen en kleine stapjes maken. Hoe klein ook. Sommigen die blijven gewoon hetzelfde doen en zijn nog niet klaar om in hun verslaving te minderen. Of om bepaalde facetten van het leven op te gaan pakken, in de stappen die ze moeten nemen. Maar je zag dat bij de winteropvang wel.’

– Straatconsulaat

Zowel professionals als PWO-bewoners waren te spreken over de goede sfeer die heerste, in tegenstelling tot de PWO in de Lozerhof. Hier was geen eenduidige aanwijsbare reden voor, maar er werd wel gespeculeerd over factoren die hieraan bijdroegen. Onder andere de eerdergenoemde goede samenwerking en duidelijke taakverdeling schepten structuur en brachten rust. Dit was ook merkbaar voor de PWO-bewoners. Een aantal van hen gaf aan dankbaar te zijn voor de zichtbare inzet van de organisatie en daarom iets terug te willen doen. Zij zetten zich bijvoorbeeld in door als dagbesteding schoon te maken, koffie te schenken of te helpen bij het uitdelen van eten. Ook de prettige en lichte uitstraling van het gebouw droeg bij aan de sfeer. De hal fungeerde als ontmoetingsruimte en maakte ook dat het personeel goed zicht had op de PWO-bewoners. Een deel van de professionals en bewoners was ook aanwezig in de PWO 2021/ 2022 in de Lozerhof. Dat zij elkaar al kenden kan ook hebben bijgedragen aan de betere sfeer, zo speculeren een aantal professionals. Mede hierdoor verliep het onderling verwijzen van PWO-bewoners naar de juiste persoon of hulpverlening soepeler.

Mede door een betere zichtbaarheid van en taakverdeling tussen de hulpverleners en doordat professionals de bewoners goed kenden, konden PWO-bewoners goed geholpen worden in de maanden dat zij in de PWO verbleven. De straatverpleegkundigen van Haagse Wijk- en Woonzorg (HWW) kwamen 5 dagen per week, 2 uur per dag langs om spreekuur te houden. Eens in de 2 weken was er een spreekuur waarbij er een straatarts aanwezig was. PWO-bewoners konden zichzelf hiervoor aanmelden of werden door een medewerker aangemeld. Na verloop van tijd kwamen ook hulpverleners van Brijder verslavingszorg wekelijks langs. Doordat de PWO gevestigd was in een voormalig ziekenhuis, waren er spreekkamers met behandeltafels beschikbaar voor zorgprofessionals om bewoners te kunnen onderzoeken. Doordat de PWO een aantal maanden open was, konden PWO-bewoners met medische klachten langer onder behandeling blijven en aansterken.

‘Dat je mensen met torenhoge bloeddrukken toch een keurige bloeddruk ziet hebben. Mensen die al heel lang met suikerziekte lopen, maar geen medicatie slikken, aan de medicatie, keurige bloedsuikers.’

– Verpleegkundige, HWW zorg

Het viel professionals op dat er dit jaar uitzonderlijk veel somatische patiënten waren, waar de PWO eigenlijk niet voor bedoeld was. Daarnaast belandden veel van hen na het sluiten van de PWO weer op straat en/of verdwenen uit beeld, terwijl zij zorg nodig blijven hebben. Daarom pleiten professionals voor een opvang speciaal voor dak- en thuisloze mensen met een medische indicatie, die gedurende het hele jaar open is.

Ondanks de positieve ervaringen van professionals en PWO-bewoners, zijn er ook wat kanttekeningen te plaatsen bij de PWO. De belangrijkste is de overlast die werd veroorzaakt door (een kleine groep) PWO-bewoners, met name in het nabijgelegen winkelgebied aan de Fahrenheitstraat. De schatting is dat dit om een groep van 10 tot 25 personen ging. Vooral de winkeliers en buurtbewoners van de Bomenbuurt hebben hier veel last van gehad. Zij noemden onder andere dat er veel winkeldiefstal heeft plaatsgevonden, er (gewelds)incidenten waren, en er rondhangende PWO-bewoners waren die onder invloed waren. De politie beaamt dat er inderdaad overlast is geweest en dat er aan het begin van de opening van de PWO nog te weinig was opgeschaald om dit te ondervangen. De late opschaling kwam onder andere doordat de locatie van de PWO pas kort van tevoren bekend werd gemaakt. Daarnaast was het voor winkeliers en buurtbewoners niet altijd duidelijk waar overlast gemeld kon worden. Ook voelden zij zich te weinig betrokken: enerzijds omdat zij vonden dat er niet genoeg communicatie en informatie was vooraf aan en ten tijde van de opening van de PWO. Anderzijds voelden zij zich niet gehoord. Hier liggen verbeterpunten voor alle betrokken partijen voor de PWO die volgend jaar weer geopend wordt aan de Sportlaan.

‘En ik ken een aantal mensen die dus niet meer durfden te winkelen in de Fahrenheitstraat of alleen gingen winkelen met de buurman of met wie dan ook erbij, omdat ze gewoon harstikke bang waren.’

– Bedrijveninvesteringszone(BIZ)-vereniging Fahrenheitstraat

Het doel van het evaluatieonderzoek was inzicht krijgen in de succes- en verbeterpunten van de PWO 2022/ 2023 aan de Sportlaan. Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de gemeente Den Haag. Door middel van interviews zijn ervaringen opgehaald van de stakeholders die betrokken waren bij de PWO 2022/ 2023. Interviews met PWO-bewoners gaven meer inzicht in diens eigen ervaringen. In totaal zijn er 51 interviews gehouden, waarvan 13 met 16 professionals van 13 verschillende organisaties en 38 met PWO-bewoners. Deze kwalitatieve uitkomsten zijn aangevuld met kwantitatieve data (registratiegegevens van het Daklozenloket en politiedata). De uitkomsten van dit onderzoek zijn te vinden in de rapportage ‘Permanente winteropvang van dak- en thuisloze mensen in Den Haag’ is hier online beschikbaar.